Na vakasama ni isema e vakaibalebaletaki ki na vakasama kece e tiko ena taudaku ni mona kei na spinal cord. E vakabibitaki, na neuropathy sai koya na iwalewale ni mate e tara na peripheral nerves, e okati kina na kena vakayagataki ga e dua na vakasama (mononeuropathy), se na waka ni nerve (radiculopathy), se na nerve plexuses (plexopathy). Ia, na vosa 'peripheral neuropathy' e dau vakayagataki me baleta na ka e vakatokai me polyneuropathy. Na polyneuropathy e dua na iwalewale raraba se rabailevu e tara na vakasama ni iyaya, e vakavuqa ena kena ivakarau vakatautauvata, e vakavuna tale ga na kena cavuti na ivakatakilakila.

E VAKACAVA NA IWILIWILI NI VAKASAMA NI VEIVAKASAGAI?

Na neuropathy ni peripheral e dua na ituvaki duidui ka okati kina e vuqa na mate duidui, ka sega ni tiko vei keda na itukutuku vinaka ni iwiliwili me baleta na kena dau matau me vaka e dua ga na isoqosoqo. E dua na vakadidike e tukuni kina ni levu na iwiliwili ni neuropathy ni vanua e vakatovotovotaki kina e 8 na pasede vei ira na tamata ena 55 na yabaki ka qase cake. Na iwiliwili raraba ni lewenivanua e rawa ni cecere sara ki na 2.4 na pasede. Vei ira na tauvi matenisuka, e levu na vakadidike e dau dikevi ira na tauvimate me sivia na 25 na yabaki, e vakaraitaka ni 50 na pasede na tauvimate era tauvi ira na neuropathy.

NA CAVA NA MATAQALI IVAKASAGA NI MATE?

Na neuropathy ni isulu e okati kina na mate e levu qai rawa ni laurai ena duidui ivakarau. E rawa ni vakamatatataki ena vica na sala, me vakataka na kena taukeni se rawata, se totolo se sega ni veisau na kena itekitekivu, na tiki ni ivakarau ni vakasama ni peripheral e tara (motoka, sensory, autonomic), se tiko kina e dua na ivakarau ni axonal se demyelinating ena vakatovotovotaki ni electrodiagnostic, se na veika e vakavuna, k.v. mate, inflammatory/immune, paraneoplastic (veiwekani kei na kenisa).

Eso na ivakarau ni vakasama ni isosoti oqo:

1. Na distal symmetric balavu ni neuropathies - ivakaraitaki na neuropathies e semati ki na matenisuka, B12 deficiency, hypothyroidism, alakaolo, druka ni ivi
2. Demyelinating polyneuropathies - k.v. Charcot-Marie-Tooth mate (mataqali 1), Guillain-Barre syndrome, inflamasi demyelinating polyneuropathy (CIDP), neuropathy ni motoka multifocal (MMN)
3. E levu na autonomic neuropathies - me vaka na neuropathy ni matenisuka, Guillain-Barre syndrome, Sjogren's syndrome, amyloidosis
4. Multifocal mononeuropathies-me vaka na vasculitis ka vakavuna na mononeuritis multiplex, multifocal acquired demyelinating sensory kei na motoka neuropathy (MADSAM), hereditary neuropathy kei na liabiliti ki na pressure palsies (HNPP)
5. Axonal polyradiculo (neuro)pathy -eso na mataqali Guillain-Barre bulibuli, sarcoidosis, Lyme mate
6. Sensory neuronopathy – k.v. sjogren na kena kaukauwa, na inaki ni paraneoplastic
7. Neuropathy ni waiwai lalai ni kakana – me vaka na matenisuka, sega ni vakaleqai na glucose tolerance, alakaolo
8. E dua tale ena noqu matavuvale e tiko vua na Peripheral Neuropathy-au sa na rawa ni taura talega?

Na neuropathy ni peripheral e dua na ka e dau vakavuna na matenibula tale eso me vaka na matenisuka, druka ni yago, alakaolo, revurevu ca ni waigaga, kei na leqa ni yago, me vaka e vica. Na nomu veiwekani voleka kei na vakasama ni yago e vakavuna e dua tale na ituvaki ena sega ni vakaleqa na nomu rawa ni vakila na vakasama ni yagomu, vakavo ga ke o tauvi mate e tautauvata na nomu vakasama.

Ia, e tiko e dua na vuna e sega ni vaka na kena ivakarau ni bula. Na neuropathy kilai levu duadua e vakatokai na Charcot-Marie-Tooth (CMT) mate. E tiko eso na mataqali CMT ka vakavuna na duidui ni veisau ni vakasama. E dau vakavuna na CMT na neuropathy onset ni se gone, e dau se bera ni yabaki 20. E toso vakamalua na kena toso tiko qai toso vakamalua ena vicasagavulu na yabaki. E dau vakaraitaka na malumalumu kei na masela ka tekivu me vakaoti na yavadra, ka toso cake na gauna ki na yavadra, qai tarava na saga, liga kei na ligaqu. Vakakina na malumalumu ni masela kei na vakaoti, e dau tara cake na yava na cina cecere kei na iqaqalo ni o hammer. Era dau ripotetaka na tauvimate na dredre ni cici nira se gone, vakakina na nodra vakatitiqa, dredre na taubale, kei na lutu ni yava. Me ikuri ni ivakatakilakila ni motoka, na CMT e vakavuna talega na yali ni sensory ena lutu ni kena tarai, mosi kei na yavala ka tekivu ena yava kei na liga. Vakatau tiko ki na fomu CMT, e dau tauvi ira na tauvimate e dua na wekana taumada ni diqiri me vaka e dua na itubutubu. Ke veirauti na ivakatakilakila ni nomu bula kei na ivakamacala oqo, e dodonu mo dikeva e dua na daunivakavuvuli.

NA CAVA E IVAKATAKILAKILA NI IVAKATAKILAKILA NI MATETAKA NA IVAKASAGATAKI NI YAGO?

Na ivakatakilakila ni vakasama ni isulu e rawa ni vakamatatataki me vakayagataki, na sensory, kei na ivakatakilakila ni vakasama. Na ivakatakilakila ni motoka e oka kina na malumalumu ni masela kei na vakaoti ilavo. E dau yaco vakalevu na malumalumu, e vakavuna me vakaleqai vakalevu na masela ni yava kei na yava ni bera ni vakaitavi na liga kei na ligadra. Kevaka e tekivu na malumalumu ena gauna ni gone, ena dau vakaleqai vakalevu na yava, liga kei na sui me vaka na yava ni caka iqaqalo, cina cecere se iqaqi.

Na ivakatakilakila ni vakasama e okati kina na ivakatakilakila ca (yali ni yalo) ka vakakina na ivakatakilakila vinaka (sega ni matau na kena vakilai). Na ivakatakilakila ni sensory e sega ni cala se yali na kena vakasama me vaka na kena tarai, mosi, katakata, yavalati kei na vakasama ni itutu cokovata. Na ivakatakilakila ni sensory e oka kina na icula kei na iculaliga (paraesthesia), mosi, kei na sega ni matau, na vakanananu sega ni logaloga vinaka (dysaesthesia).

Na ivakatakilakila ni bula vakataki koya e vakavuna na kena vakacacani na vakasama ka lewa na cakacaka ni vakasama me vaka na kena maroroi na dra, pupillary reflexes, buno, dresuka na wai ni dra, vakadave dra, kei na lewai ni bati, na ivau ni yago kei na cakacaka ni vakatubura. Na leqa ni bula ni vakasama e vu mai na lailai ni buno, matadre ni tudei tu e vu mai na lutu ni dra, na kena vakaberaberataki na gastric, vakalailaitaki ni kete, tauri ni wai se tauvi duka, sega ni cakacaka, kei na leqa ni vakatubura.

E RAWA NI TAROVI NA IVAKASO NI VAKASAMA?

Oqo ena vakatau ena vu ni neuropathy. Eso na ka e dau vakavuna na vakasama ni isosomi e dau tarovi se rawa ni qaravi ena so na ivakatagedegede. Kena ivakaraitaki, na neuropathy ni matenisuka e rawa ni tarovi se vakaberaberataki se vakaberaberataki na kena toso ena kena lewai vakaukauwa na glucose. Na neuropathy ni alakaolo e rawa ni tarovi ena noda sega ni gunu. Na neuropathy ena vuku ni vitamin B12 malumalumu e rawa ni veisautaki ena vitamin B12 supplementation. E levu tale na neuropathies era sega ni tarovi rawa, me vaka na hereditary neuropathies.

E VAKACAVA NA KENA DIKEVI NA MATE NA NEUROPATHY?

Na neuropathy ni peripheral e kunei ena yavu ni dua na vakadidike vakavuniwai a vakayacora e dua na daunitukutuku, ka oka kina na kena tauri na itukutuku ni ivakatakilakila ni tauvimate, kei na vakadikevi vakayago. E vakavuqa ni na vakayacori tale ga na vakadidike ni vakasama me vakadeitaki kina na kena laurai.

E VAKACAVA NA IVAKASAGATAKI NI ISAKISAKI?

Na veiqaravi e rawa ni wasei ki na veiqaravi ka dau vakalutuka na iwalewale ni mate e yavutaki kei na veiqaravi me baleta na kena vakacegui na ivakatakilakila. Na veiqaravi e vakanamata ki na iwalewale ni mate e yavutaki ena vakatau ena vu ni kena yavutaki, me kena ivakaraitaki na kena vakavinakataki na glucose lewai ni matenisuka, solia na vitamin B12 supplementation ena kisi ni vitamin B12 deficiency, se solia na immune suppressing waigaga kei na itravenous immunoglobulin ena neuropathies ena vuku ni immune. E dau vakarautaki tale ga na veiqaravi me vakacegui kina na mate ni mate, vakabibi na mosi e vakaibalebaletaki ena neuropathy.

NA CAVA NA ITUVATUVA NI NEUROPATHY?

Na ituvaki ni vakasama ni vakasama e vakatau sara ga ena vu ni vakasama kei na kena bibi na neuropathy. Ena gadrevi mo vosa vua na nomu daunivakavuvuli me baleta na nomu kisi yadua.

NA CAVA NA VAKASAMA NI VAKASAMA KEI NA EMG?

Na vakadidike ni vakasama e vakatovotovotaki ni vakasama ka dau vakayagataka na livaliva ni vakasama kei na kena saumi e vakarautaki. EMG e tu me baleta na electromyography, ka dua tale na veivakatovolei ni vakasama. Ena EMG, na electrodes ni iculaliga vinaka era vakacurumi ki na masela kei na itaviqaravi livaliva ena loma ni masela oqo ka vakarautaki ruarua ena vakacegu kei na vakalutu.